E-stonia. Przykład skutecznej informatyzacji państwa

Spośród wszystkich postsocjalistycznych państw świata Estonia ma obecnie najwyższe średnie zarobki – pensja netto przeciętnego obywatela Estonii jest o 1 500 zł wyższa niż obywatela Polski.[1] Estonia posiada także stosunkowo wysokie PKB/osobę (2 100$/na osobę wyższe niż w Polsce)[2] oraz wciąż utrzymuje jedno z najwyższych w Europie tempo wzrostu gospodarczego (4,9%)[3]. Kraj ten posiada także najniższy wskaźnik korupcji spośród państw socjalistycznych świata – w rankingu wolności od korupcji jest na 18 miejscu na świecie, to lepiej niż np. Francja czy USA. Polska jest na 36 miejscu. [4]

Jednym z najważniejszych czynników sukcesu Estonii jest prowadzona na szeroką skalę informatyzacja kraju, która zaczęła prężnie działać już od czasów rządów premiera Marta Laara w latach 90-tych.[5] Państwo to jest drugim (po Danii) krajem z najwyższym odsetkiem użytkowników Internetu, czyli 97,9% społeczeństwa, to znacznie lepiej niż w pobliskiej Finlandii. W Polsce ten wskaźnik wynosi 78,2%.[6]

Podczas gdy Polska dopiero w tym roku wprowadziła dowody osobiste z chipem, Estonia cieszy się nimi od kilkunastu lat. Chip nie tylko zabezpiecza przed wyłudzeniami danych osobowych (konieczność podania PINu, np. przy udzielaniu kredytu), ale także daje mnóstwo innych możliwości i może służyć jako np. karta zdrowia, podpis elektroniczny czy, jak w przypadku Estonii, do głosowania.[7]

Estonia jest pierwszym krajem na świecie gdzie wprowadzono (w 2007r.) głosowanie do parlamentu przez Internet i ten sposób głosowania jest stosowany do dziś.[8] Kraj ten posiada niezwykle rozbudowany system e-państwa. Każdy obywatel może załatwić niemal wszystkie sprawy urzędowe przez jeden, zintegrowany portal eesti.ee. Użyteczność portalu nie ogranicza się do wysłania formularza do urzędu. System stworzony przez estońskich programistów jest tak zaprojektowany, by zminimalizować czas potrzebny do przekazania sprawy do urzędu w największym możliwym stopniu.[9]

Estońskie podejście do informatyzacji zakłada maksymalną wydajność i zminimalizowanie marnotrawstwa, a e-państwo bazuje na systemie wymiany danych X-Tee (eng. X-Road), który zakłada decentralizację danych dzięki czemu nie ma potrzeby budowania dużych serwerowni, a koszty obsługi bardzo spadają. [10]

Estonia działa ostatnio bardzo w dziedzinie przenoszenia danych do chmury obliczeniowej. Niedawno uruchomiono estońską ambasadę danych w Luksemburgu, co ma zabezpieczyć państwo w przypadku gdy krajowe centra zostałyby zniszczone czy unieruchomione. Ambasada danych ma zabezpieczyć ciągłość państwową kraju, nawet gdyby utracił on swoje terytorium.[11]

W Estonii obecnie rozwijanych jest ponad 50 systemów sztucznej inteligencji w różnych dziedzinach działania państwa. Wszystko to po to by rząd był jak najbardziej efektywny i oszczędny.[12] Na przykład system oparty na sztucznej inteligencji już teraz wyszukuje pracę bezrobotnym bez udziału czynnika ludzkiego analizując CV kandydata oraz jego umiejętności. Wyniki są imponujące: w porównaniu do pracy urzędnika znacząco poprawił się odsetek osób, które po pół roku pracują nadal w tej samej firmie, a państwo nie wydaje pieniędzy na pracę urzędnika w tym zakresie.[13]

Najciekawszym jednak przykładem użycia AI w działaniu państwa jest, zapowiadane na najbliższe miesiące, wprowadzenie w Estonii sztucznej inteligencji do orzekania w sądach. Komputer będzie analizował akta i sam wyda wyrok.[14] W badaniach stwierdzono, że sztuczna inteligencja radzi sobie z tym lepiej niż „ludzki” sędzia. Wyrok będzie prawomocny, ale przysługiwać będzie odwołanie do „ludzkiego” sądu, które przecież i tak normalnie przysługuje i jest bardzo często wykorzystywane w przypadku zwykłych wyroków. Na początku taki komputerowy sędzia orzekał będzie tylko w sprawach niższej wagi, co i tak ogromnie wpłynie na wydajność sądów, bo właśnie takie sprawy zajmują łącznie najwięcej czasu.

Warto też wspomnieć o estońskiej E-rezydencji, która pozwala na bardzo łatwe przenoszenie firmy do tego kraju, z której skorzystało już wielu polskich przedsiębiorców zainteresowanych przejrzystym estońskim prawem podatkowym i maksymalnym ograniczeniem biurokracji.[15]

Przykłady informatyzacji Estonii można mnożyć. Warto też dodać, że to pierwszy kraj Unii Europejskiej z ogólnokrajową siecią ładowania samochodów elektrycznych[16], a także pierwszy, gdzie po chodnikach jeżdżą autonomiczne roboty dostawcze dowożące na przykład jedzenie, rozpoznają kolory świateł na przejściach dla pieszych i wszelkie przeszkody. Już w 2017r. stały się prawnie legalne i są obecnie wykorzystywane w Tallinie.[17]

Dzięki informatyzacji Estonia zwiększa wydajność państwa i realną sprawiedliwość, co zapewnia polepszenie jakości życia wszystkim mieszkańcom kraju.

[1] Eurostat https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Wages_and_labour_costs#Net_earnings_and_tax_burden

Wikipediahttps://en.wikipedia.org/wiki/List_of_European_countries_by_average_wage#Net_average_monthly_salary

[2] Cia Factbook https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/211rank.html

[3] Cia Factbook https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/210rank.html

[4] Transparency Internetional https://www.transparency.org/cpi2018

[5] Mart Laar, Estoński Cud, Arwil, 2006

[6] Internet World Stats https://www.internetworldstats.com/stats.htm

[7] e-stonia.com https://e-estonia.com/estonia-introduced-a-new-id-card/

[8] NDI https://www.ndi.org/e-voting-guide/examples/internet-voting-in-estonia

[9] Eesti Riigi Infoportaal https://www.eesti.ee/et/

[10] E-stonia https://e-estonia.com/solutions/interoperability-services/x-road/